Οι υψηλές θερμοκρασίες το καλοκαίρι αποτελούν παράγοντα που ευνοεί την αλλοίωση των τροφών και τoν πολλαπλασιασμό μικροβίων (βακτήρια, μύκητες, πρωτόζωα, ιοί ) σ’ αυτές, με αποτέλεσμα την εμφάνιση τροφικών δηλητηριάσεων. Τα μικρόβια που είναι πιο συχνά υπεύθυνα γι΄αυτές, είναι κύρίως ο Χρυσίζων Σταφυλόκοκκος, η Σαλμονέλλα, το Κολοβακτηρίδιο (Ε. coli), οι Σιγκέλλες, το Κλωστρίδιο, η Λιστέρια κ.ά.

Οι τροφικές δηλητηριάσεις εκδηλώνονται συνήθως με οξείες διάρροιες, ναυτία, εμετό, πόνο στην κοιλιά, ανορεξία, κεφαλαλγία, μυαλγίες, εφίδρωση, αφυδάτωση, πυρετό ή κάποια από τα ανωτέρω συμπτώματα. Μπορεί να εμφανιστούν από λίγα λεπτά έως μερικές ώρες ή σπάνια και μέρες μετά την κατανάλωση της τροφής. Χρειάζονται προσοχή γιατί,κάποιες φορές, αν τα συμπτώματα είναι πολύ έντονα μπορεί να μας ταλαιπωρήσουν άσχημα ή ακόμη να γίνουν απειλητικές για τη ζωή. Πολλή προσοχή απαιτείται επίσης στα βρέφη και τα πολύ μικρά παιδιά γιατί αφυδατώνονται πιο εύκολα.

Για την εμφάνιση τροφικών δηλητηριάσεων σημαντικό ρόλο παίζουν η κακή συντήρηση των τροφίμων, όπως και η μη τήρηση των κανόνων υγιεινής κατά τη διαδικασία του μαγειρέματος, τόσο στο σπίτι όσο και στους χώρους μαζικής εστίασης, όπου μπορεί να συμβούν ακόμη και ομαδικές δηλητηριάσεις. Άλλωστε το καλοκαίρι τρώμε συχνότερα έξω.

Οι τροφές που είναι περισσότερο ευπαθείς στην ανάπτυξη μικροβίων είναι οι ζωικής προέλευσης: κρέας, ψάρι, αυγό, γάλα, γαλακτοκομικά, αλλά και κατά δεύτερο λόγο, τα φρούτα και τα λαχανικά. Οι πιο πολλές περιπτώσεις καταγγελιών για δηλητηριάσεις αφορούν φαγητά όπως σάντουιτς, πίτσες, ψητά κλπ.

Θεραπεία :
1) Πρόληψη: «Δει προλαμβάνειν μάλλον ή θεραπεύειν» (Ιπποκράτης 5ος αι. π.Χ.), δηλαδή η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία, όπως πολύ σωστά ισχύει γενικά για την υγεία μας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση οι συμβουλές που προτείνουμε είναι οι ακόλουθες:
- Το φαγητό δύο ώρες το πολύ μετά το μαγείρεμα να μπαίνει στο ψυγείο.
- Δε θα πρέπει να μένουν εκτός ψυγείου τα ευαίσθητα τρόφιμα που συντηρούνται σε ψύξη (5-8 βαθμούς Κελσίου) ή κατάψυξη.
- Στο ψυγείο όλα τα τρόφιμα πρέπει να τοποθετούνται σε αεροστεγώς κλειστούς περιέκτες, επειδή μέσω του κυκλοφορούντος αέρα μπορεί να μεταφερθούν μικρόβια από τη μια τροφή στην άλλη. Εξαίρεση αποτελούν τα φρούτα και λαχανικά που σαπίζουν γρήγορα αν τα κλείσουμε αεροστεγώς, και γι’αυτό τοποθετούνται στους ειδικούς χώρους του ψυγείου. Επιπλέον, βάζουμε στα πάνω ράφια τα μαγειρεμένα φαγητά και τις ωμές τροφές στα χαμηλότερα. Αποφεύγουμε στο ίδιο ράφι μαζί, μαγειρευτές και ωμές τροφές δίπλα δίπλα. Τέλος, ελέγχουμε τακτικά τη θερμοκρασία ψύξης και κατάψυξης της συσκευής.
- Καλό σαπούνισμα των χεριών με ζεστό νερό πριν το μαγείρεμα, όπως και μετά από κάθε φορά που ακουμπάμε ωμές ζωικές τροφές.
- Καλό πλύσιμο των επιφανειών κοπής κρεάτων, λαχανικών και γενικά των σκευών μαγειρικής με ζεστό νερό.
- Δε θα πρέπει να χρησιμοποιούμε στο σερβίρισμα το ίδιο πιρούνι με το οποίο γυρίζουμε το κρέας στη διάρκεια του ψησίματος.
- Προτιμάμε καλομαγειρεμένα κρεατικά και αποφεύγουμε τα ωμά ή ελαφρώς ψημένα που «κρατάνε» αίμα , όπως και τα ωμά αυγά ή τα ωμά μαριναρισμένα ψάρια (π.χ. σούσι) κλπ.
- Πλένουμε πολύ καλά με άφθονο νερό τα φρούτα και τα λαχανικά και αφαιρούμε τα αλλοιωμένα τμήματα τους.
- Προσέχουμε τα φρέσκα γαλακτοκομικά προϊόντα από παραγωγούς στα χωριά γιατί συμβαίνει συχνά να μην είναι παστεριωμένα σωστά και να αποτελούν εστίες μικροβίων.
- Προσέχουμε τα παγωτά όπου τα ψυγεία είναι εκτεθειμένα στον ήλιο ή αυτά που έχουν φουσκωμένη συσκευασία.
- Όταν επιλέγουμε ένα εστιατόριο ή ένα αναψυκτήριο, το πιο βασικό κριτήριο να είναι η καθαριότητα και η τήρηση των κανόνων υγιεινής με κάθε λεπτομέρεια.
- Προσοχή εφιστούμε και στο νερό που μπορεί να είναι ακατάλληλο. Ρωτάμε στο μέρος που βρισκόμαστε για το νερό του δικτύου και δεν καταναλώνουμε εμφιαλωμένο νερό που βρίσκεται εκτεθειμένο στον ήλιο και τη ζέστη. Επίσης, στα παγάκια αν δεν τηρούνται οι κανόνες υγιεινής, μπορεί να αναπτυχθούν μικρόβια.

2) Αντιμετώπιση: Για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της τροφικής δηλητηρίασης, αν δεν είναι πολύ έντονα, δεν ακολουθούμε κάποια ειδική θεραπεία. Προσέχουμε την αναπλήρωση των υγρών του σώματος : νερό με λίγο αλάτι και ζάχαρη, αναψυκτικό λεμονιού ή τύπου κόλα αραιωμένο 1/1, τσάι του βουνού ή χαμομήλι με ένα κουταλάκι ζάχαρη. Τα υγρά πρέπει να πίνονται γουλιά-γουλιά ανά 15 λεπτά συνεχώς.
Επιπλέον, τουλάχιστον για 24 ώρες ή και περισσότερο αν χρειαστεί, ακολουθούμε ειδική διατροφή σύμφωνα με την οποία μπορούμε να φάμε : ρύζι με τα υγρά του, φρυγανιές, δημητριακά , πατάτα βραστή,λίγο κρέας άπαχο,μπανάνα, μήλο, γιαούρτι, κ.ά. Στο φαγητό βάζουμε λίγο περισσότερο αλάτι από το συνηθισμένο.

Στην αφυδάτωση και την εξάντληση μπορούν να μας βοηθήσουν σημαντικά, τα ειδικά διαλύματα που πωλούνται στα φαρμακεία και περιέχουν ζάχαρη, άμυλο ρυζιού, αλάτι και μεταλλικά στοιχεία στις σωστές αναλογίες. Επίσης σκευάσματα με προβιοτικά όπως ο γαλακτοβάκιλλος και οι σακχαρομύκητες, μπορεί να βοηθήσουν στην ταχύτερη ανάρρωση του εντέρου. Για την αντιμετώπιση του πυρετού αν είναι κάτω από 38 βαθμούς χορηγούμε παρακεταμόλη. Δεν παίρνουμε ποτέ από μόνοι μας αντιεμετικά ή αντιδιαρροϊκά φάρμακα π.χ. τύπου λοπεραμίδης (Imodium), χωρίς συμβουλή γιατρού, γιατί προκαλούν χαλάρωση του πεπτικού συστήματος και έτσι παραμένει για περισσότερο χρόνο το μικρόβιο μέσα στον οργανισμό, αργεί να αποβληθεί. Έτσι μπορεί να δημιουργηθούν επιπλοκές, ενώ το πιθανότερο τα συμπτώματα θα επιστρέψουν μετά από λίγες ώρες. Είναι αναγκαίο λοιπόν, με υπομονή να περιμένουμε να αποβληθεί από το πεπτικό μας σύστημα το μικρόβιο, επιτρέποντας τουλάχιστον για τέσσερις-πέντε φορές εμετούς ή διαρροϊκές κενώσεις, και μετά να λάβουμε τέτοιου είδους φάρμακα.

Στην περίπτωση που η δηλητηρίαση είναι έντονη, επικοινωνούμε άμεσα με τον οικογενειακό μας γιατρό ή πηγαίνουμε στο πλησιέστερο Κέντρο Υγείας.
Η φαρμακευτική αγωγή περιλαμβάνει: αναπλήρωση υγρών (με ορρό αν χρειάζεται), αντιδιαρροϊκά, αντιεμετικά, αντιπυρετικά, σπασμολυτικά,γαστροπροστατευτικά και αντιβιοτικά φάρμακα, αναλόγως των συμπτωμάτων και σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού.

Καλό καλοκαίρι λοιπόν με προσοχή στη διατροφική σας συμπεριφορά και υγιεινή!

Βλαχοστέργιος Ιωάννης, φαρμακοποιός.
Άρθρο στο περιοδικό Vitalite, τεύχος 28, 06/2012